به گزارش کردپرس، پس از بیش از چهار دهه جنگ میان دولت ترکیه و حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، تحولات یک سال گذشته نشانه‌هایی از آغاز مسیری تازه برای پایان دادن به این منازعه خونین را نمایان کرده است؛ مسیری که هرچند شکننده و پرابهام است، اما در صورت موفقیت می‌تواند پیامدهایی فراتر از مرزهای ترکیه و در سطح کل خاورمیانه داشته باشد.

آغاز این روند به ابتکار غیرمنتظره دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی‌گرا (MHP)، در اکتبر ۲۰۲۴ بازمی‌گردد؛ زمانی که او پیشنهاد آزادی مشروط عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ‌ک‌ک، را مشروط به انحلال کامل این سازمان و کنار گذاشتن مبارزه مسلحانه مطرح کرد. در پاسخ، اوجالان در ۲۷ فوریه ۲۰۲۵ با صدور پیامی تاریخی، از پ‌ک‌ک خواست به مبارزه مسلحانه پایان دهد و خود را منحل کند.

این فراخوان در ماه مه ۲۰۲۵ به نقطه عطفی عملی رسید؛ جایی که پ‌ک‌ک در کنگره‌ای فوق‌العاده در قندیل عراق، رسماً انحلال خود را اعلام کرد. در بیانیه پایانی این کنگره تأکید شد که پ‌ک‌ک «ماموریت تاریخی» خود را در به‌رسمیت شناساندن مسئله کردها و طرح راه‌حل دموکراتیک برای آن در ترکیه به انجام رسانده است. چند هفته بعد، حدود ۳۰ نفر از فرماندهان و کادرهای این گروه در مراسمی نمادین در اقلیم کردستان عراق، با حضور مقام‌های ترک و عراقی و ناظران بین‌المللی، سلاح‌های خود را به آتش کشیدند.

با این حال، موفقیت نهایی این روند به هیچ‌وجه تضمین‌شده نیست. افکار عمومی ترکیه همچنان نسبت به آزادی اوجالان یا نقش‌آفرینی سیاسی او حساس و عمدتاً مخالف است. از سوی دیگر، دو طرف منازعه روایت‌هایی کاملاً متفاوت از ریشه‌های بحران دارند: دولت ترکیه مسئله را در چارچوب «تروریسم» و «خلع سلاح» تعریف می‌کند، در حالی که پ‌ک‌ک و اوجالان، مبارزه مسلحانه را نتیجه دهه‌ها انکار حقوق سیاسی، فرهنگی و زبانی کردها می‌دانند و از «صلح و جامعه دموکراتیک» سخن می‌گویند.

با وجود این شکاف روایی، تحولات میدانی و سیاسی اخیر نشان می‌دهد که فرآیند صلح – هرچند آهسته – در حال حرکت است. بنا به گفته برخی پژوهشگران، در سطوح بالای بوروکراسی ترکیه، به‌ویژه در آنکارا، حمایت قابل‌توجهی از این روند وجود دارد. نگرانی اصلی این طیف آن است که در صورت تداوم بحران، مسئله کردها به ابزاری برای مداخله و بهره‌برداری قدرت‌های خارجی در منطقه تبدیل شود.

در این چارچوب، عبدالله اوجالان – با وجود ۲۶ سال زندان – همچنان تنها چهره‌ای است که توان و مشروعیت لازم برای متقاعد کردن پ‌ک‌ک به انحلال کامل را دارد. در مقابل، انتظار می‌رود دولت ترکیه قوانینی را برای بازگشت و ادغام مجدد نیروهای سابق پ‌ک‌ک در جامعه تصویب کند و اصلاحاتی در قوانین کیفری و سازوکارهای عفو در نظر بگیرد. با این حال، اصلاحات بنیادین‌تر، به‌ویژه در حوزه قانون اساسی و به‌رسمیت شناختن حقوق سیاسی و فرهنگی کردها، به مراحل بعدی موکول شده‌اند؛ موضوعی که هم می‌تواند روند خلع سلاح را تسهیل کند و هم آن را مطمئن ‌تر سازد.

پیوند سرنوشت صلح ترکیه و سوریه

یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین چالش‌های پیش‌روی این روند، آینده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) و وضعیت کردهای سوریه در چارچوب دولت پس از اسد است. بسیاری از ناظران بر این باورند که روند صلح ترکیه و تحولات سوریه چنان درهم‌تنیده‌اند که موفقیت یا شکست یکی، مستقیماً بر دیگری اثر خواهد گذاشت.

در ماه‌های اخیر، انتقال بخشی از نیروهای پ‌ک‌ک از ترکیه به اقلیم کردستان عراق به‌عنوان اقدامی اعتمادساز تفسیر شده است؛ اقدامی که می‌تواند به دولت ترکیه امکان دهد افکار عمومی را برای تصویب قوانین مربوط به بازگشت نیروها و برنامه‌های خلع سلاح، برچیدن و ادغام مجدد آماده کند.

در همین راستا، دیدار تاریخی نمایندگان احزاب حاکم ترکیه و حزب دموکراتیک خلق‌ها (DEM) با اوجالان در نوامبر ۲۰۲۵ اهمیت نمادین بالایی داشت. در این دیدار، اوجالان بر راه‌حل دموکراتیک مسئله کردها تأکید کرد و توافق ۱۰ مارس میان نیروهای دموکراتیک سوریه و دمشق را نقطه‌ای کلیدی دانست؛ توافقی که برای نخستین بار کردها را به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از جامعه سوریه به رسمیت می‌شناسد و بر ادغام نهادهای تحت کنترل SDF در ساختار دولت سوریه تأکید دارد. با این حال، اوجالان تصریح کرده است که ادغام SDF در ارتش جدید سوریه بدون تضمین‌های دموکراتیک ممکن نخواهد بود.

نگرانی‌های کردهای سوریه، به‌ویژه پس از کشتار علویان در مناطق ساحلی و ناامنی‌های فرقه‌ای اخیر، باعث شده حتی برخی منتقدان SDF نیز با خلع سلاح آن مخالفت کنند. از دید آنان، در غیاب تضمین‌های قانونی و سیاسی، حفظ توان دفاعی حداقلی برای جلوگیری از تکرار فجایع گذشته ضروری است.

فرصت تاریخی با آینده‌ای نامطمئن

انحلال پ‌ک‌ک، اگر به صلحی پایدار منجر شود، می‌تواند به پایان جنگی منتهی شود که بیش از ۴۰ هزار قربانی برجای گذاشته و ویرانی گسترده‌ای در جنوب‌شرق ترکیه و اقلیم کردستان عراق ایجاد کرده است. در عین حال، خروج احتمالی پ‌ک‌ک از قندیل، پرسش‌های تازه‌ای درباره کنترل این منطقه راهبردی و احتمال رقابت میان احزاب کردی عراق ایجاد می‌کند.

در سطحی وسیع‌تر، تجربه تاریخی نشان می‌دهد که کردها، با وجود پراکندگی جغرافیایی و شکاف‌های سیاسی داخلی، در بزنگاه‌های ژئوپلیتیک توانسته‌اند از فرصت‌ها برای تثبیت جایگاه خود؛ از منطقه پرواز ممنوع پس از جنگ خلیج فارس گرفته تا نقش محوری در شکست داعش در عراق و سوریه، بهره ببرند.

به همین دلیل، تصمیم اوجالان برای انحلال پ‌ک‌ک را می‌توان فرصتی «یک‌بار در قرن» برای حل مسئله کردها در ترکیه دانست. با این حال، موفقیت این فرصت به اراده سیاسی دولت ترکیه، انسجام درون‌کردی، تضمین حقوق دموکراتیک و همچنین تحولات پرشتاب منطقه‌ای – به‌ویژه در سوریه – وابسته است. اگر این عوامل هم‌زمان همسو نشوند، روندی که امروز آغاز شده، می‌تواند به‌سرعت به بن‌بست برسد.

مرکز ستیمسون